onderduikers
Onderduikers

Joden

De eerste groep bestond uit joden die zich aan deportatie naar Polen wensten te onttrekken. Het is wrang dat relatief weinig Friese joden konden onderduiken omdat de illegale organisatie hiervoor nog niet tot stand gekomen was toen de deportaties in de zomer van 1942 begonnen. Zij werden in de loop van dat jaar via Kamp Westerbork afgevoerd naar Auschwitz of Sobibor. Toen in 1943 voor het tweede achtereenvolgende jaar grote groepen Amsterdamse joden zouden worden gedeporteerd was het onderduiken beter georganiseerd en was de naïviteit bij meerdere mensen verdwenen. Het geloof dat de joden na deportatie een menselijk lot te wachten stond was toen al verdwenen. Het totaal aantal joodse onderduikers wordt geschat op 25.000, waarvan er zo’n 3.000 in Friesland terecht kwamen.

Studenten en oud-militairen

In het voorjaar van 1943 moesten studenten de zgn. Loyaliteitsverklaring ondertekenen. Bij weigering volgde tewerkstelling. Velen doken daarop onder.
Een paar weken later volgde de oproep aan de oud-militairen die in 1940 hadden gevochten om zich aan te melden voor krijgsgevangenschap. Het werkelijke doel was hen in te zetten voor de Arbeitseinsatz. Het ging om een groep van 260.000 mannen. Bijna elk gezin werd er door getroffen of kende iemand in de nabije omgeving die het betrof. Hierdoor werd de verzetsgeest aangewakkerd; de  April-meistakingen waren het directe gevolg. Op de langere termijn nam de bereidheid om onderduikers een veilige plek te geven flink toe.
De vraag naar arbeidskrachten trof steeds grotere groepen mannen in de samenleving, waarmee de behoefte aan onderduikplaatsen navenant groter werd.

Spoorwegstakers

Een derde grote groep betreft de deelnemers aan de Spoorwegstaking in september 1944. Ook het tramwegpersoneel  staakte mee, en moest zodoende onderduiken.

Overige

Kleinere groepen die moesten onderduiken waren verzetsmensen die door de Duitsers werden gezocht en bemanningsleden van gecrashte geallieerde vliegtuigen. De laatsten wilden het liefst zo snel mogelijk terug naar Engeland. Er was een ingewikkeld illegaal netwerk dat hen probeerde te helpen via Zwitserland of Spanje te ontsnappen. Door verraad vielen velen echter toch weer in Duitse handen.